ماده ۱۶۵ مالیات‌های مستقیم در زمان وقوع حوادثی مانند زلزله، سیل، آتش‌سوزی و سایر بلایای طبیعی، چتر حمایتی خود را برای مودیان آسیب‌دیده باز می‌کند. این ماده از قانون، راهکاری هوشمندانه برای جبران خسارات و حمایت از فعالان اقتصادی است که در شرایط بحرانی، دارایی یا درآمد خود را از دست داده‌اند. در این مقاله از سایت آقای مالیات، به ‌طور کامل به بررسی ماده ۱۶۵، آیین‌نامه اجرایی و نمونه‌های واقعی استفاده از این ظرفیت قانونی می‌پردازیم.

ماده ۱۶۵ ق.م.م چه می‌گوید؟ دو راهکار حمایتی برای آسیب‌دیدگان

قانون‌گذار در ماده ۱۶۵ قانون مالیات‌های مستقیم، دو حالت کلی را برای حمایت از مودیانی که بر اثر حوادث و سوانح غیرمترقبه دچار خسارت شده‌اند، پیش‌بینی کرده است. شرط اصلی برای بهره‌مندی از این حمایت‌ها این است که خسارت وارده توسط نهادهایی مانند شرکت‌های بیمه، سازمان‌های دولتی یا موسسات عام‌المنفعه جبران نشده باشد.

حالت اول: کسر خسارت از درآمد مشمول مالیات

اگر در اثر حوادثی مانند زلزله، سیل، طوفان، خشکسالی و… خسارتی به یک منطقه یا به شخص شما به عنوان مودی وارد شود، وزارت امور اقتصادی و دارایی می‌تواند (و نه مکلف است) معادل خسارت وارده را از درآمد مشمول مالیات شما در همان سال یا سال‌های بعد کسر کند.

نکته مهم: این کسر از «درآمد مشمول مالیات» صورت می‌گیرد، نه از خود «مالیات». به عبارت دیگر، این خسارت به عنوان یک هزینه قابل قبول ویژه در نظر گرفته می‌شود.

حالت دوم: بخشودگی یا تقسیط بلندمدت بدهی مالیاتی

شرایط برای برخی مودیان ممکن است بسیار وخیم‌تر باشد. اگر بیش از ۵۰ درصد اموال یک مودی در اثر حوادث مذکور از بین برود و او دیگر توانایی پرداخت بدهی‌های مالیاتی خود را نداشته باشد، قانون در ماده ۱۶۵ ق.م.م راهکار ویژه‌ای در نظر گرفته است. در این حالت، با تصویب هیئت وزیران، تمام یا قسمتی از بدهی‌های مالیاتی این دسته از مودیان بخشوده شده یا به صورت تقسیط بلندمدت درمی‌آید.

جزئیات اجرایی در آیین‌نامه ماده ۱۶۵ ق.م.م

نحوه تعیین خسارت و مرجع رسیدگی بر اساس آیین‌نامه اجرایی ماده ۱۶۵ ق.م.م

• برای صاحبان دفاتر: میزان خسارت وارده برای اشخاص حقوقی و صاحبان مشاغل گروه اول که دفتر نگهداری می‌کنند، با رعایت چارچوب فصل هزینه‌های قابل قبول و استهلاکات (ماده ۱۴۷ و ۱۴۸) تعیین می‌شود.

• اولویت با زیان انباشته: اگر مودی از سال‌های قبل زیان انباشته داشته باشد، ابتدا زیان سنواتی مستهلک می‌شود و سپس خسارت ناشی از حادثه از درآمد مشمول مالیات کسر می‌گردد.

• کمیسیون‌های تعیین خسارت: مرجع رسیدگی به اختلافات و تعیین میزان دقیق خسارت، کمیسیون‌های ویژه‌ای هستند که ترکیب آن‌ها بسته به محدوده خسارت (یک منطقه یا یک مودی خاص) متفاوت است.

فرآیند درخواست و رسیدگی

مودیان آسیب‌دیده باید درخواست خود را به همراه مدارک موجود به اداره امور مالیاتی محل وقوع حادثه تسلیم کنند. اداره مالیاتی موظف است ظرف یک ماه، درخواست را به کمیسیون مربوطه ارجاع دهد و کمیسیون نیز ظرف شش ماه میزان خسارت را تعیین و اعلام می‌کند.

نکته حقوقی: پیش از این، مهلت شش ماهه برای ارائه درخواست توسط مودی تعیین شده بود که با رای هیئت عمومی دیوان عدالت اداری، این محدودیت زمانی ابطال شده است و مودیان دیگر محدود به این بازه زمانی نیستند.

مقاله پیشنهادی: متن اعتراض به مالیات و نمونه اعتراض به برگ تشخیص مالیاتی

نمونه‌های واقعی از اجرای ماده ۱۶۵ ق.م.م

ظرفیت ماده ۱۶۵ ق.م.م بارها در حوادث تلخ سال‌های اخیر مورد استفاده قرار گرفته است:

حادثه بندر شهید رجایی: پس از حادثه اردیبهشت ماه سال ۱۴۰۴ در بندر شهید رجایی، سازمان امور مالیاتی با صدور بخشنامه‌ای اعلام کرد که کلیه خسارات وارده به فعالان اقتصادی که توسط سایر مراجع جبران نشده، قابل کسر از درآمد مشمول مالیات سال ۱۴۰۴ و سال‌های بعد خواهد بود. همچنین، مالیات و عوارض پرداختی مودیان بابت کالاهای آسیب‌دیده، قابل کسر، تهاتر یا استرداد اعلام شد.

حادثه پلاسکو: هیئت وزیران پس از حادثه تلخ ساختمان پلاسکو، با استناد به همین ماده ۱۶۵ ق.م.م ، تمام بدهی‌های مالیاتی واحدهای صنفی که بیش از ۵۰ درصد اموالشان را از دست داده بودند، با معرفی اتاق اصناف، بخشید.

خشکسالی در سیستان و بلوچستان: در سال ۱۴۰۲، بدهی مالیات بر درآمد مودیان در شهرستان‌های زابل و هیرمند که بر اثر خشکسالی آسیب دیده بودند، تا پایان عملکرد سال ۱۴۰۱ مشمول بخشودگی قرار گرفت.

یک نکته مهم برای استفاده‌کنندگان از تبصره ماده ۱۰۰ ق.م.م

مودیانی که قصد دارند از تسهیلات ماده ۱۶۵ استفاده کنند، نمی‌توانند از تسهیلات تبصره ماده ۱۰۰ (مالیات مقطوع) بهره‌مند شوند. چرا که اساس تبصره ۱۰۰ بر اساس توافق و بدون رسیدگی است، در حالی که برای اعمال ماده ۱۶۵ نیاز به رسیدگی و بررسی اسناد و مدارک است. این دسته از مودیان باید اظهارنامه خود را ارائه دهند تا فرآیند رسیدگی به خسارت آن‌ها انجام شود.

جمع‌بندی و خلاصه

ماده ۱۶۵ قانون مالیات‌های مستقیم، یکی از مهم‌ترین ظرفیت‌های حمایتی نظام مالیاتی کشور است که در شرایط سخت و بحرانی به یاری فعالان اقتصادی می‌آید. آگاهی از جزئیات این ماده و آیین‌نامه اجرایی آن می‌تواند به مودیان آسیب‌دیده کمک کند تا از حقوق قانونی خود برای جبران بخشی از خسارات وارده بهره‌مند شوند. امیدواریم هیچ‌گاه نیازی به استفاده از این ماده قانونی نباشد، اما آگاهی از آن برای هر فعال اقتصادی ضروری است.