حسابرسی مالیاتی چیست؟

نویسنده: معین بارانی | حسابدار و مدرس مالیاتی

اشخاص حقوقی موظف هستند تا چهار ماه پس از پایان سال مالی یا سال مالیاتی، اظهارنامه مالیاتی خود را که حاوی اطلاعات هویتی، محل فعالیت،شماره حساب بانکی و گردش حساب بانک، درآمد، هزینه و غیره را به سازمان امور مالیاتی ارسال کنند و در نقطه مقابل اشخاص حقیقی باید سه ماه پس از پایان سال مالی اظهارنامه خود را به سازمان امور مالیاتی ارسال کنند.

سازمان امور مالیاتی موظف است تا یکسال پس از پایان مهلت ارسال اظهارنامه مالیاتی، اظهارنامه‌ها را مورد حسابرسی مالیاتی قرار دهد و حداکثر تا سه ماه پس از مهلت مزبور، برگ تشخیص صادر شده را به مؤدی ابلاغ نماید. ما در این مطلب از آقای مالیات قصد داریم به بررسی حسابرسی مالیاتی، نحوه انتخاب مؤدی و انواع حسابرسی مالیاتی و غیره بپردازیم پس همراه ما باشید.

حسابرسی مالیاتی چیست؟

سازمان باید مطابق اختیار حاصل از آیین نامه ماده ۲۱۹ اظهارنامه‌های ارسالی را با توجه به ضوابط مشخص در آیین نامه مزبور مورد حسابرسی مالیاتی قرار دهد بدین صورت که برای مؤدی دعوتنامه ارائه اسناد و مدارک صادر می‌کند و فاصله روز دعوت این دعوتنامه جهت ارائه اسناد و مدارک نباید از ۷ روز کمتر و از ۱۵ روز بیشتر باشد و در مواردی که به درخواست مودی و با تایید و موافقت مسئول حسابرسی این تاریخ می‌تواند تا ۱۰ روز دیگر نیز تمدید شود و با توجه به اینکه مودی اسناد و مدارک را ارائه داده است یا ارائه نداده است، اسناد و مدارک درآمد و هزینه را ارائه داده است یا ارائه نداده است حسابرسی مالیاتی خود را انجام می‌دهند و گزارش حسابرسی را تکمیل نموده و با توجه به گزارش حسابرسی مالیاتی، برگ تشخیص مالیاتی صادر می‌شود و به مؤدی ابلاغ می‌گردد.

مهلت حسابرسی مالیاتی برای اشخاصی که اظهارنامه ارسال نموده‌اند یکسال از انقضای مهلت ارسال اظهارنامه است و مهلت ابلاغ برگ تشخیص یک ماه پس از پایان مهلت مزبور می‌باشد. در مواردی که مودی اظهارنامه ارسال نکرده است مهلت یکسال ذکر شده در بالا به پنج سال افزایش پیدا می‌کند.

وظیفه حسابرس مالیاتی

حسابرس مالیاتی یکی از کارمندان سازمان امور مالیاتی است که حداقل مدرک کارشناسی دارد و تحت نظر مسئول خود در چهارچوب فعالیت‌های مربوط به نظام مالیاتی کشور انجام وظیفه می‌نماید. این شخص وظیفه دارد ماخذ یا درآمد مشمول مودی را تشخیص و مالیات موضوع قانون مالیات‌های مستقیم و قانون مالیات بر ارزش افزوده را از مؤدی مطالبه نماید.

اگر به یادگیری مباحث تخصصی مالیات علاقه مند هستید به صفحه آموزش مالیات مراجعه کنید.

انتخاب مؤدی برای حسابرسی

سازمان امور مالیاتی بر اساس اختیار حاصل از ماده ۹۷ مؤدیان را حسابرسی مالیاتی می‌کند. در آیین نامه ماده ۲۱۹ نحوه انتخاب مودی برای حسابرسی مالیاتی را اینگونه بیان می‌کند که سازمان بایستی بر اساس معیارها و ضوابطی که تعیین می‌کند نسبت به انتخاب مودیان جهت حسابرسی مالیاتی اقدام نماید.

این معیارها و ضوابط نزد سازمان امور مالیاتی محرمانه می‌باشد و هیچ یک از اشخاص تعیین کننده این موارد نباید این معیارها را نزد اشخاص ثالث افشاء نمایند، در صورتی که این موارد افشاء شود طبق قانون مجازات اسلامی و سایر مقررات قانونی با آنها برخورد خواهد شد.

انواع حسابرسی مالیاتی

نحوه حسابرسی مالیاتی به انتخاب سازمان امور مالیاتی است در هر مرحله از حسابرسی به تشخیص مسئول حسابرسی مالیاتی امکان تغییر نوع حسابرسی مالیاتی وجود دارد. اگر برای حسابرسی مالیاتی خود به دنبال مشاور مالیاتی هستید، می‌توانید از خدمات مشاوره مالیاتی آنلاین، تلفنی و حضوری آقای مالیات استفاده کنید.

1. حسابرسی اداری

   در این نوع حسابرسی با ابلاغ برگ دعوت ارائه اسناد و مدارک تاریخی تعیین می‌شود تا مودی در تاریخ تعیین با در دست داشتن دفاتر روزنامه و کل تحریر شده و اسناد و مدارک درخواستی اداره امور مالیاتی از قبیل کلیه فاکتورهای خرید و فروش کالا و صورت حساب‌های مربوط به درآمد، مکاتبات واردات و صادرات کالا، صورت حساب‌های بانکی و صورت مغایرت آن‌ها و غیره به اداره امور مالیاتی ذی صلاح مراجعه کند و اسناد و مدارک را به حسابرس مالیاتی ارائه کند.

   

   در اینصورت حسابرس مالیاتی می‌بایست صورتمجلس تحویل اسناد و مدارک را با ذکر اسنادی که مودی ارائه کرده است تکمیل نماید و حداکثر ظرف مدت ۶ روز کاری پس از حسابرسی باید اسناد و مدارک دریافتی را به مودی عودت نماید، شایان ذکر است این مورد در قانون مالیات‌های مستقیم و بخشنامه ها و آیین نامه های مربوطه هیچگونه ضمانت اجرایی ندارد. با نظر مسئول حسابرسی و در صورت عدم کفایت، عدم ارائه تمام یا بخشی از اسناد و مدارک ارائه شده یا عدم مراجعه مودی به اداره امور مالیاتی در زمان تعیین شده و در صورتی‌که حسابرس مالیاتی امکان تعیین ماخذ یا درآمد مشمول مالیات را نداشته باشد، مسئول حسابرسی باید درخواست خود را مبنی بر تغییر نوع حسابرسی از اداری به میدانی را با ذکر دلیل به مسئول حوزه کاری حسابرسی اعلام نماید.

2. حسابرسی میدانی

   در این نوع حسابرسی با ابلاغ برگ دعوت ارائه دفاتر و اسناد و مدارک، موارد لازم جهت ارائه به گروه رسیدگی کننده همراه با تاریخ حضور حسابرس یا حسابرسان مالیاتی در اقامتگاه قانونی مودی که قبلا به اداره امور مالیاتی ذی صلاح به صورت کتبی اعلام شده است، ابلاغ می‌‎گردد و مودی بایستی در تاریخ مزبور آمادگی کامل جهت حضور حسابرس یا حسابرسان مالیاتی را داشته باشد و حسابرس یا حسابرسان مالیاتی نیز بایستی با حضور در محل اقامتگاه قانونی مودی نسبت به رسیدگی و تنظیم صورتمجلس و گزارش حسابرسی مالیاتی اقدامات لازم را مبذول نمایند.
   شایان ذکر است صورتمجلس مذکور بایستی پس از تکمیل توسط حسابرس مالیاتی به امضا حسابرس برسد و در هر صورت اگر مودی از امضا استنکاف نمود یا نسبت به امضا صورتمجلس مبادرت ورزید بایستی یک نسخه از صورتمجلس تحویل مودی گردد.

3. حسابرسی بازپرسی

   این نوع حسابرسی بیشتر مربوط به تعیین ریسک مودی به جهت رسیدگی می‌شود. همچنین این نوع حسابرسی پس از بررسی موارد مربوط به فعالیت اقتصادی مودی نظیر حجم، وضعیت، نوع، موقعیت و شناسایی اموال وی در موارد خاص برای تکمیل اطلاعات حسابرسان و سایر حوزه‌های کاری انجام می‌شود. در این نوع حسابرسی رسیدگی به اظهارنامه مالیاتی انجام نمی‌شود و همانطور که بیان شد این مورد بیشتر در جهت تعیین ریسک مودی تاثیر می‌گذارد اما مسئول حسابرسی پس از این نوع حسابرسی می‌تواند درخواست حسابرسی اداری یا میدانی را به مسئول حوزه کاری حسابرسی اعلام نماید و در صورت موافقت مذکور نسبت به حسابرسی اداری یا میدانی مبادرت ورزد.

4.  حسابرسی بازبینی

   این نوع حسابرسی مربوط به بررسی میزان کیفیت حسابرسی مالیاتی است و اداره امور مالیاتی برخی از گزارش‌های حسابرسی را انتخاب می‌نماید و نسبت به بررسی و ارزیابی کیفیت آنها اقدام می‌نماید. اگر لازم باشد در این نوع حسابرسی مالیاتی نیز اداره امور مالیاتی می‌تواند در صورت ضرورت به مودی مراجعه نماید و پس از بررسی اسناد و مدارک گزارش لازم را تهیه نماید.
   نتیجه این نوع حسابرسی می‌تواند شامل گزارش تخلف مامور یا ماموران مالیاتی، گزارش متمم یا اصلاحی و همچنین گزارشاتی در جهت تشویق و ارتقای ماموران مالیاتی با رعایت مقررات قانونی مربوط گردد. حسابرسی بازبینی می‌تواند با درخواست دادستان انتظامی مالیاتی و حسب مورد سایر مراجع ذی صلاح مالیاتی ذیربط از جمله اداره کل امور مالیاتی مربوط، واحدهای ستادی ذیربط در سازمان و شورای عالی مالیاتی و توسط حوزه کاری حسابرسی انجام شود.

ترتیبات حسابرسی مالیاتی

سازمان امور مالیاتی بر اساس ضوابط و معیارهای ریسک خود می‌تواند حداکثر ۲.۵ درصد مؤدیان عضو سامانه مودیان را به قید قرعه برای حسابرسی مالیاتی انتخاب نماید. شایان ذکر است این مورد برای مودیانی که عضو سامانه مودیان نیستند نمی‌باشد و سازمان همه این مودیان را مورد حسابرسی مالیاتی قرار می‌دهد. در مورد ترتیبات حسابرسی مالیاتی فرآیند انجام حسابرسی و تعیین درآمد مشمول مالیات یا ماخذ مشمول مالیات آنها ممکن است اشکال مختلفی داشته باشد که در ادامه به بررسی هر کدام از این موارد می‌پردازیم:

۱. اگر مودی اسناد و مدارک و دفاتر را تحویل نماید.

در این صورت برخوردهای متفاوتی از سوی گروه حسابرسی مالیاتی ممکن است که در ادامه به بررسی هر کدام از این برخوردها می‌پردازیم:

۱.۱. اگر دفاتر و اسناد و مدارک امکان حسابرسی مالیاتی را داشته باشد در اینصورت درآمد یا ماخذ مشمول مالیات بر اساس قوانین، مقررات و احکام مالیاتی مربوط از طریق حسابرسی به دفاتر و اسناد و مدارک ارائه شده از سوی مودی حسب مورد تشخیص و تعیین خواهد شد.

۱.۲. در صورتی‌که معامله فرقی نمی‌کند خرید یا فروش با شرکت‌های کاغذی،صوری و مجهول المکان و غیره باشد به دلیل اینکه صحت این نوع معاملات قابل اثبات و تعیین دقیق نیست بصورت زیر عمل می‌شود:

۱.۲.۱. در موارد هزینه و خرید،چنانچه کالا یا خدمت توسط خریدار دریافت شده لکن صورتحساب ارائه شده مربوط به اشخاص یاد شده است،بهای هزینه یا خرید به ارزش منصفانه کالا یا خدمت در زمان انجام معامله در حسابرسی مالیاتی با رعایت مقررات مبنای قبول هزینه یا خرید می‌باشد و مابه التفاوت به عنوان هزینه غیرقابل قبول تلقی می‌گردد.

۱.۲.۲. در موارد فروش،می بایست بهای فروش به ارزش منصفانه کالا یا خدمت در زمان انجام معامله در حسابرسی مالیاتی با رعایت مقررات،مبنای فروش قرار گرفته و مابه التفاوت ( ارزش منصفانه و بهای ابرازی) عینا به میزان فروش و درآمدها اضافه گردد.

۱.۳. اگر معامله فی مابین شرکت‎‌های گروه اتفاق بیفتد و محرز شود که معامله مذکور از ارزش منصفانه:

۱.۳.۱. کمتر بوده و این امر منجر به انتقال سود شده است، در این صورت مابه التفاوت آن، به درآمد یا فروش ابرازی فروشنده اضافه می‌شود.

۱.۳.۲. بیشتر بوده و این امر منجر به انتقال سود شده است، در این صورت مابه التفاوت آن، از هزینه‌ها و بهای تمام شده خریدار کسر می‌شود. منتهی این مورد فقط در صورتی اتفاق افتاد میفتد که یکی از مودیان ( خریدار و فروشنده ) دارای نرخ صفر مالیاتی داشته باشد.

۲. در صورتی‌که مؤدی قسمتی از اسناد و مدارک خود را تسلیم گروه رسیدگی ننماید:

۱.۲. اگر واحدهایی نظیر واحدهای تولیدی مثل واحدهای تولید مواد غذایی، دستگاه‌های صنعتی، قطعات خودرو و غیره یا واحدهای خدماتی مثل بانک‌ها، تعمیرگاه‌ها، هتل‌ها و غیره یا واحدهای بازرگانی مثل عمده‌فروشان، بنک داران و خرده فروشان، در صورتی‌که بهای تمام شده کالای ساخته شده و فروش رفته یا بهای تمام شده خدمات ارائه شده، آنالیز محصول (کالا و خدمت)، صورت گردش مواد و کالا و مستندات هزینه‌‌ای آن از جمله صورت حساب خرید مواد اولیه و کالا، حقوق و دستمزد و سایر هزینه‌های مربوط حسب مورد ارائه نشود و طبق سایر روش‌های حسابرسی مالیاتی امکان تعیین و یا برآورد قیمت تمام شده کالا و خدمات شناخته شده و فروش بر اساس اسناد و مدارک ارائه شده امکان‌پذیر نباشد.

ممیز باید با توجه به نسبت سود ناویژه به فروش هر کالا یا خدمت بر اساس ابراز مودی، نسبت فعالیت مشاغل مشابه در سامانه طرح جامع مالیاتی و یا نسبتی که هر ساله توسط سازمان با تایید رئیس کل سازمان با توجه به اطلاعات موجود در پایگاه‌های اطلاعاتی سازمان و اطلاعات سایر مراجع مربوط حداکثر تا پانزدهم مرداد ماه هر سال برای سال قبل تعیین می‌شود، بهای تمام شده کالا و خدمات مربوط به آن بخش که مدارک مذکور آن ارائه نشده است محاسبه شود.

۲.۲. در صورتی‌که مودی اسناد درآمدی مربوط به فروش یا درآمد ابرازی به حسابرس مالیاتی ارائه نکند:

۱.۲.۲. تمام اسناد درآمدی ارائه نشود : اگر دلایل و یا اسناد و مدارکی از جمله اطلاعات موجود در پایگاه اطلاعات مالیاتی سازمان مربوط به فروش کالا و خدمت، صادرات و یا صورت حسابرسی‌ های بانکی یا ابرازی یا بدست آمده ( بر اساس ارزش منصفانه ) این مورد را که مودی درآمد یا فروش بیشتر از فروش ابرازی داشته را اثبات ننماید، فروش یا درآمدی که مودی در اظهارنامه ابراز نموده است مورد قبول خواهد بود و فقط با توجه به مقررات قانونی مربوط جریمه عدم صدور صورتحساب از مودی مطالبه می‌شود، در صورت عدم طابقت و احراز کتمان درآمد یا فروش، فروش یا درآمد بدست آمده به عنوان فروش و درآمدهای مودی در نظر گرفته می‌شود.

۲.۲.۲. مودی بخشی از اسناد درآمدی را ارائه ننماید : در این صورت آن قسمت از که اسناد و مدارک آن ارائه شده است بر اساس حسابرسی قسمت درآمدی بند ۱ این ماده و در خصوص آن قسمت که اسناد درآمدی ارائه نشده است طبق بند ۱-۲-۲ انجام می‌شود.

۳.۲. در صورتی‌که مدارک هزینه‌ای ارائه نشود:

۱.۳.۲. اگر مودی تمام مدارک هزینه‌ای را ارائه ننماید حسابرس مالیاتی با در نظر گرفتن نسبت سود فعالیت، هزینه‌ها را می‌تواند با توجه به موارد ذیل تعیین نماید:

بر اساس ابراز مودی، نسبت فعالیت مشاغل مشابه در سامانه طرح جامع مالیاتی و یا نسبتی که هر ساله توسط سازمان امور مالیاتی با تایید رئیس کل سازمان با توجه به اطلاعات موجود در پایگاه‌های اطلاعاتی سازمان و اطلاعات سایر مراجع حداکثر تا پانزدهم مرداد ماه هر سال برای سال قبل تعیین می‌شود، با رعایت مقررات قانونی مربوط به عنوان هزینه قابل قبول منظور می‌شود.

۲.۳.۲. چنانچه مودی بخشی از اسناد و مدارک هزینه‌ای را به استثنای بهای تمام شده و امثالهم را ارائه ندهد، در خصوص هزینه‌هایی که اسناد و مدارک مثبته آن ارائه نشده است، آن بخش از هزینه‌ها از نظر مالیاتی جزء هزینه‌های قابل قبول نخواهد بود.

۲.۴.۲. در موارد عدم ارائه دفاتر قانونی، جریمه موضوع ماده ۱۹۳ قانون مطالبه خواهد شد.

۳. اگر مودی تمام اسناد و مدارک درآمدی و هزینه‌ای را ارائه ننماید :

در این شرایط حسابرس مالیاتی با در نظر گرفتن حجم فعالیت و نسبت سود فعالیت بر اساس ابراز مودی، نسبت فعالیت مشاغل مشابه در سامانه طرح جامع مالیاتی و یا نسبتی که هرساله توسط سازمان باتوجه به اطلاعات موجود در پایگاه‌های اطلاعاتی سازمان و اطلاعات سایر مراجع مربوط حداکثر تا پانزدهم مرداد ماه هرسال برای سال قبل با تایید رئیس کل سازمان تعیین می‌شود، درآمد یا ماخذ مشمول مالیات با رعایت ماده ۹۴ قانون تعیین میشود.

۴. در صورتی‌که مودی کتمان درآمد یا فعالیت داشته باشد:

۱.۴. کتمان فعالیت، در این گونه موارد با در نظر گرفتن نسبت سود فعالیت مشاغل مشابه در سامانه طرح جامع مالیاتی و یا نسبتی که هر ساله توسط سازمان باتوجه به اطلاعات موجود در پایگاه‌های اطلاعاتی سازمان و اطلاعات سایر مراجع مربوط حداکثر تا پانزدهم مرداد ماه هرسال برای سال قبل با تایید رئیس کل سازمان تعیین می‌شود، با رعایت مقررات درآمد یا ماخذ مشمول مالیات آن تعیین می‌شود.

۲.۴. کتمان درآمد:

۱.۲.۴ هزینه‌های عمومی، اداری، فروش د رحسابرسی مورد پذیرش واقع شده باشد، در این صورت کل مبلغ درآمد پس از کسر بهای تمام شده آن قسمت می‌بایست با رعایت مقررات مربوط به عنوان سود مبنای محاسبه مالیات قرار گیرد.

۲.۲.۴. هزینه‌های عمومی، اداری و فروش در حسابرسی مورد پذیرش واقع نشده باشد، براساس بند ۱-۴ اقدام می‌شود.

۳.۲.۴. کل هزینه‌های مربوط به درآمد قبلا مورد پذیرش واقع شده باشد، در اینگونه موارد کل رقم درآمد کتمان شده با رعایت مقررات مربوط مبنای محاسبه مالیات واقع می‌شود.

نتیجه گیری

ما در این مقاله در مورد حسابرسی مالیاتی و وظایف حسابرس مالیاتی مطابق آیین نامه ماده ۲۱۹ صحبت کردیم. حسابرسی مالیاتی دارای انواع حسابرسی اداری، میدانی، بازپرسی و بازبینی است. ترتیبات حسابرسی نیز از سمت سازمان امور مالیاتی شامل قوانین زیادی است که در مورد همه ی این موارد صحبت کردیم، اگر هنوز در مورد حسابرسی سوال دارید در قسمت کامنت‌ها از متخصصین مشاور مالیاتی بپرسید.